در روز شنبه مورخ ۲۹ تیر ماه با همکاری پژوهشکده گیلانشناسی، بنیاد ایرانشناسی گیلان و نشریه تاریخ اندیش « نشست علمی تاریخ دریای کاسپین» با حضور دکتر ناصر تکمیل همایون استاد تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ ریاست پژوهشکده گیلانشناسی دکتر سید هاشم موسوی و همچنین آسیه ایزدیار مدیر مسئول نشریه تاریخ اندیش و جمعی از اساتید و فرهیختگان و علاقه مندان در پژوهشکده گیلانشناسی رشت برگزار شد.
در ابتدا آسیه ایزدیار با خوش آمد گویی به میهمانان، به بیان ضرورت پرداختن به چنین نشستی اشاره کرد و تاریخ این دریا را تاریخ مردمانی دانست که دغدغه این دریا را داشته اند و اکنون فراموش شده اند.وی همچنین در ادامه به معرفی نشریه تاریخ اندیش پرداخت که اکنون یکساله شده است و در نظر دارد که موضوعات مختلف تاریخی را با نگاهی ویژه به چالش بکشد. ایزدیار بیان داشت: که اگرچه در شرایط بسیار دشواری در تاریخ مطبوعات کشور، کار خود را آغاز کرده ایم ، اما همچنان استوار و امیدوار به پشتوانه همفکری و مدد اساتیدو اهالی جوان اما خوش فکر تاریخ ادامه می دهیم.
سپس دکتر موسوی رئیس پژوهشکده گیلانشناسی ضمن خوش آمد گویی به میهمانان، خطاب به دکتر ناصر تکمیل همایون گفت: برای ما گیلانیان باعث افتخار است که امروز میزبان شخصیتی باشیم که همواره در طول سالهای علمی، اجتماعی و سیاسی زندگی خود نگران ایران و وحدت و یگانگی ایران بوده است و به استقلال آن تاکید داشته است.
در ادامه دکتر ناصر تکمیل همایون به سخنرانی پرداخت. ایشان اینگونه اظهار داشت که بزرگترین دریاچه جهان یعنی دریای کاسپین دارای اسامی ایرانی زیادی بوده است که علت آن را باید در رسمی دانست که همواره ساحل نشنینان این دریا داشته اند و مانند آنچه در اسم دریای انزلی و بحر گیلان می بینیم، اسامی خود را به این دریا می دادند.در ادامه این استاد تاریخ بیان داشت که از زمان پطر کبیر تضادها و واکنش ها نسبت به این دریا میان دو کشور دو سوی این دریا یعنی روسیه و ایران به وجود آمده است و علت آن را باید در اندیشه هایی دانست که روس ها نسبت به این دریا داشته اند، چرا که آن را یک دریای داخلی روسی می دانستند. دکتر ناصر تکمیل همایون همچنین در صحبت های خود تاکید کردند: که پس از قرار داد ترکمنچای؛ دریای کاسپین هم از لحاظ نظامی و هم تجاری زیر نظر روس ها بود. اما طی قرارداد ۱۹۲۱ این دریا بالمناصفه میان ایران و روسیه تقسیم شد. اکنون که در دوران معاصر اتحاد جماهیر شوروی فرو پاشیده و به چهار کشور تقسیم شده است؛ این مشکل ربطی به کشور ایران ندارد و مشکل کشور روسیه است که باید طی این قرار داد تاریخی نصف سهم خود را بین چهار کشور تقسیم کند و این مشکل به ایران ارتباطی ندارد. چرا که ایالات ایران هنوز پابرجاست و مانند همسایه شمالی خود فرو نپاشیده است.
چهارمین سخنران این جلسه دکتر عباس پناهی بود که به توضیح نام های این دریا پرداخت. وی بیان داشت: که این دریا با نام های ایرانی مانند کاسی ها- آماردها- تپورها- خراسان و حتی خوارزم خوانده شده ودر دوره محدودی خزرها نام گرفته است. دکتر پناهی اظهار داشت که در متون عصر باستان ودر آثار مورخینی چون هرودوت و استرابن نام این دریا کاسپین است. اما یکی از قدیمی ترین ماخذی که نام این دریا را خزر عنوان می کند، سفرنامه ابن فضلان است. ابن فضلان سیاحی بوده که به مناطق اوراسیا رفته و خزرها را دیده است. که بعدها همه منابع از آن اقتباس کردند و نام واژه خزر را برای آن آوردند. بنابراین نام خزر بر اساس اشتباه مورخین به دوره سلجوقی- خوارزمشاهی- صفوی و قاجار راه یافته و به دلیل عدم حساسیتی که دولت ها داشتند ، تداوم یافته است.
در ادامه دکتر ابراهیم شجاعی هم به بیان سخنانی پرداخت. وی در علت نام گذاری این دریا از کاسپین به خزر اینگونه بیان داشت: که ایران در زمانی که دچار نوعی آنارشیسم شده بود، خزران توانستند شمال حاجی ترخان را در اختیار بگیرند و اسم خود را به این دریا بدهند. اما زمانی که انوشیروان به قدرت رسید تمام خزران را از دم تیغ گذراند. دکتر شجاعی در علت تداوم نام خزر اظهار داشت: وقتی دین مبین اسلام رشد پیدا کرد با باور این اندیشه که ناسیونالیسم در سرزمین های مفتوح وجود خارجی ندارد، لذا دانشمندان مسلمان هم از اسم دریای کاسپی خودداری کرده و نام خزر را بر آن نهادند که این نام البته نافی منافع ملت ایران است.
دکتر خدیجه گلین مقدم نیز با بیان اینکه تاریخ در بستر جغرافیا اتفاق افتاده است و تا جغرافیایی نباشد تاریخی به وقوع نخواهد پیوست و استمرار نخواهد داشت. اندکی در مورد مسایل محیط زیست این دریا و طرح انتقال آب دریای کاسپین به فلات مرکزی ایران صحبت کرد. وی عنوان کرد این طرح پیوست محیطی، اجتماعی و فرهنگی ندارد. گازهای گلخانه ای را وارد هوا می کند و صد هکتار از جنگل های قدیمی و مهم شمال کشور را نابود کرده و چهار هزار هکتار شالیزار و میلیون ها خاک را تخریب می نماید. بنابراین هیچ اساس منطقی ندارد و باید متوقف شود.
این مراسم در نهایت با رونمایی از شماره جدید نشریه تاریخ اندیش که ویژه تاریخ دریای کاسپین است و گرفتن عکس یادگاری خاتمه یافت.
