جمله معروف «کار کار انگلیسی‌هاست» نشان‌دهنده باور دیرپای ایرانی‌ها به نقش پنهان استعمارگر پیر در امور ایران و جهان است. این رویکرد بدبینانه که از آن به توهم توطئه تعبیر می‌شود، در دوره قاجار به شکل جدی در ذهن و فکر مردم ایران جای گرفت و چنین تصور می‌شد که در تمام حوادث و تحولات ایران و جهان باید رد پای انگلیسی‌ها را جستجو کرد. ضعف و بی‌لیاقتی قاجاریه که به انگلیسی‌ها و روس‌ها فرصت داد به شکل گسترده‌ای در امور ایران دخالت کنند و با انعقاد قراردادهای علنی و پنهانی، دخالت در عزل و نصب صاحب‌منصبان و اخذ امتیازات اقتصادی و سیاسی، نقش نامحدودی در امور کشور داشته باشند، مردم ایران را قانع کرده بود که این دو کشور عامل اصلی مشکلات کشورند. بنابراین، هرگاه اتفاقی ناخوشایند در کشور رخ می‌داد، انگشت اتهام به سمت این دو کشور، مخصوصاً انگلیسی‌ها نشانه می‌رفت. تا جایی که هرگاه برف بر روی قله دماوند دیده نمی‌شد، مردم می‌گفتند:کار کار انگلیس‌هاست. هرچند این افکار در دوره قاجار فراگیر شدند، بی‌سابقه نبودند. این باورها را در دوره صفوی، افشار و زندیه نیز می‌توان جستجو کرد که به‌نوبه خود جالب‌توجه‌اند، ولی تاکنون در هیچ پژوهشی به این موضوع پرداخته نشده است. در این پژوهش، سیر تاریخی و دلایل بدبینی مردم ایران نسبت به اروپایی‌ها از دوره صفوی تا افشاریه بررسی می‌شود.

پس از عزیمت امام هشتم شیعیان به خراسان گروه زیادی از علویان و خاندان آن حضرت به جهت دیدار امام عازم خراسان گردیدند. یکی از این افراد حضرت فاطمه معصومه (ع)، خواهر حضرت امام رضا(ع)، بود. در جریان سفر، حضرت معصومه در قم بیمار شده و در سال 201 هجری قمری در این شهر وفات یافت. با گذشت زمان مزار مطّهر ایشان مبدّل به یکی از زیارتگاههای شیعیان و مرکز تجمع آنان گردید. با رسمی شدن مذهب تشیّع در ایران عصر صفوی و توجه بیش از پیش پادشاهان این سلسله به مراقد ائمهی شیعه و امامزادگان، بر اهمیّت این مراکز افزوده گردید. شهر قم بهواسطهی وجود حرم حضرت معصومه (ع) یکی از این مراکزی بود که مورد توجه پادشاهان صفویه قرار گرفت و در طول حکمرانی این سلسله اقدامات گوناگون عمرانی در حرم مطّهر صورت پذیرفت. از آنجا که قدرت خاندان صفویه از میان خانقاه شیخ صفی الدین اردبیلی برخواسته بود و آنان خود را به عنوان مرشد کامل و رهبر طریقت صفویه معرفی مینمودند، در آن دوره خانقاه و مقبرهی خاندان صفویه بهمانند یکی از مهمترین اماکن مقدس به شمار میرفت. به طوری که موسس این سلسله، شاه اسماعیل اوّل، در این مقبرهی خاندانی به خاک سپردهشد. اما خطری که میتوانست پیوسته این مجموعه را تهدید کند، خطر تهاجم دشمن اصلی صفویان، امپراتوری عثمانی، بود. با درگذشت شاه طهماسباوّل، پیکر او به حرم مطّهر حضرت امام رضا (ع)، در مشهد، انتقال دادهشد. اما این مکان نیز تا مدتها مورد هجوم و تعرّض دشمنان شرقی صفویان، ازبکان، قرار میگرفت. بهگونهای که در حملهی ازبکها به فرماندهی عبدالمؤمن خان ازبک به خراسان و تعرّض آنان به حرم مطّهر امام رضا در سال 1004هجری قمری، مقبرهی شاه طهماسب نیز مورد بیحرمتی قرار گرفت (ترکمان، 1382: ج2/ 527). به این واسطه خاطرهی این اتّفاق بعدها باعث گردید که سایر سلاطین صفوی، مناطق مرکزی را برای محل تدفین خود تعیین نمایند. برای نمونه، پس از درگذشت شاه عباس اوّل، بازماندگان او از بیم هتک حرمت به جنازهی او، شش تا دوازده تابوت آماده کردند تا هرکدام را به یکی از شهرهای مقدس بفرستند تا برای کسی مشخص نباشد که جنازهی او دقیقا در کجا دفن می شود (شاردن، 1372: ج2/ 531). اما بهواسطهی نوشتههای اسکندربیگ ترکمان که از نزدیکان شاه عباس بهشمار میرفت، مشخص میگردد که جنازهی شاه در امامزاده حبیببنموسی در کاشان به امانتگذاردهشد تا بعدها به یکی از مشاهد متّبرکه انتقال یابد که این امر نیز محقق نگردید (ترکمان، 1382: ج3/ 1079). پس از شاه عباس اوّل، نظر به موقعیّت قرارگیری شهر قم در مرکزیّت ایران کلیهی پادشاهان پس از وی، در حرم حضرت معصومه دفن گردیدند و بهواسطهی قرار گرفتن مقابر پادشاهان در حرم حضرت معصومه، بناها و آثار ارزشمند دیگری به مجموعهی حرم مطهر اضافه گردید.

بیماری‌ها در طول تاریخ، یکی از عوامل تأثیرگذار بر بهداشت عمومی بوده‌اند. در دوره صفوی بخشی از مرگ و میرها به دلیل وجود بیماری‌ها بود. هرچند مشخص نیست که چند درصد از مردم به علت بیماری، جان خود را از دست می‌دادند و کهولت سن از عوامل تأثیرگذار در مرگ و میرها بوده است؛ بااین‌حال، گزارش‌هایی از منابع در مورد مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌ها دیده می‌شود. برخی از بیماری‌ها، مسری و برخی غیرمسری بودند. البته باید به این نکته توجه کرد که در بسیاری از منابع، نام و نوع بیماری مشخص نشده و فقط به ذکر کلمه بیماری اکتفا شده است. در مورد برخی از پادشاهان، شاهزادگان و بزرگان این دوره فقط نوشته شده است که بیمار شدند یا بیماری آن‌ها بهبود یافته و یا بر اثر آن جان خود را از دست دادند؛ اما نوع بیماری، ذکر نشده است. به‌عنوان نمونه، شاه اسماعیل اول (907-930 ق) چندین بار دچار بیماری شد. وی در سال 900 ق و قبل از رسیدن به حکومت در لاهیجان بیمار شد و بیماری‌اش یک سال ادامه یافت (روملو، 1384: 2/910). شاه‌طهماسب در سال 967 ق بیمار شد، ولی پس از دو ماه بهبود یافت (همان: 3/1413). در 17 ربیع‌الاول 969 ق، خواهر شاه‌طهماسب به نام شاهزاده سلطانم بر اثر بیماری در سن 44 سالگی درگذشت (حسینی منشی قمی، 1383: 429). در همین سال، خود شاه هم به‌شدت بیمار شد و بیماری‌اش شدت یافت. به‌طوری‌که امرا و درباریان ناامید شده بودند، ولی سلامتی خود را بازیافت (خاتون آبادی، 1379: 198).در سال 987 ق بانو بیگم، دختر شاه‌طهماسب، بیمار شد و درگذشت (ترکمان منشی، 1381: 293). در سال 1021 ق شاهزاده اسماعیل میرزا که 12 سال سن داشت در اصفهان بیمار شد و جان خود را از دست داد(همان: 870). در همین سال، الله‌وردی خان، بیمار شد و درگذشت (همان، 871). در سال 1050 ق در زمان شاه صفی، مهد علیا، ‌زینب بیگم عمه شاه بیمار شد و درگذشت (خواجگی اصفهانی، 1368: 291). همان‌طور که گفته شد، بیماری ‌اشخاص فوق‌الذکر مشخص نیست، اما مسلماً به بیماری‌های رایج آن دوره مبتلا شده بودند.

مهاجرت، پدیده ای با زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. اما علل موجده آن با هر یک از این زمینه ها می تواند متفاوت باشد. در طول تاریخ مهاجرت های عدیده ای صورت گرفته و به دنبال آن ها تغییرات فراوانی در حیات مهاجرت کنندگان روی داده است. سقوط دولت صفویه در اثر حمله افاغنه پیامدهای مختلفی به همراه داشت که از مهم ترین آن ها می توان به مهاجرت تدریجی علمای شیعه از اصفهان و سایر شهرهای ایران و رکود مراکز مذهبی ایران اشاره کرد. غیر از عامل نظامی، عامل تعصب مذهبی افاغنه نسبت به آیین تسنن که در نقطه مقابل تشیع قرار داشت نقش عمده ای در این تحول اجتماعی در ایران ایفا نمود. سیاست مذهبی نادر شاه افشار نیز در جهت تضعیف نفوذ و اقتدار علمای شیعه قرار داشت و اسباب مهاجرت آن ها را تشدید نمود. این روند کمابیش در عصر زندیه نیز تداوم یافت. با وجود این که کریم خان زند آن مایه محدودیتی را که نادر بر علما تحمیل نموده بود در پیش نگرفت؛ ولی از آن جا که کریم خان مشروعیت حکومتش را بر قدرت ایل زند استوار ساخته بود و توجه چندانی به علمای مذهبی نمی نمود این امر همچنان استمرار یافت. اما با روی کار آمدن قاجاریه ورق برگشت و به تدریج علمای مهاجر به عتبات، زمینه را برای بازگشت به ایران فراهم دیدند. ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که فاصله نسبتا طولانیی که از مهاجرت علما در پایان دوره صفویه آغاز شد و به آغاز دوره قاجار منتهی گردید؛ طبیعتا فرصتی برای بازگشت مهاجران اولیه به عتبات باقی نمی گذاشت. بلکه عموما این شاگردان و پیروان مهاجران اولیه هستند که در آغازین سال های عهد قاجار به ایران بازگشتند.نکته دیگری که باید مد نظر قرار داد پایان تقریبی جدال های علمای اصولی و اخباری درآستانه روی کار آمدن قاجارها بود که به پیروزی قطعی علمای اصولی انجامید. این عامل و نیاز قاجاریه به ایجاد مشروعیت برای حکومتشان از جمله عواملی بود که زمینه ساز مهاجرت علما از عتبات به طرف ایران شد.

هنر ایران به عنوان یکی از ریشه دار ترین هنرها در جهان دارای قدمت و سابقه ای طولانی است. کاربردی بودن و پرداختن به زیبایی از ویژگیها ی اصلی هنر ایرانی محسوب می گردد که در طول سالیان متمادی در بستر زمان و با تغییر نگرش های دینی، مذهبی و سیاسی با هنر ایرانی همراه بوده است. این نگرش ها تأثیر مستقیم بر هنر این مرز و بوم نهاده و ریشه های آن را می توان در هنر ایران امروز دنبال نمود. نقاشی گل و مرغ که در دوره صفویه نمودی دوباره پیدا کرد و در دوره قاجار به اوج شکوفایی خود رسید، نیز یکی از شاخه های کاربردی هنر ایرانی محسوب می شود که در طول زمان دستخوش تغییرات و دگرگونی هایی از لحاظ فرمی و محتوایی شده است. با پی گیری این ریشه ها به هنر اسطوره ای و ماقبل تاریخ می رسیم، که این نقوش با رویکردی اسطوره ای مورد استفاده قرار می گرفتند و هر یک دارای معانی پیچیده ای بودند که در ادامه این رویکرد اسطوره ای به رویکرد نماد شناسانه تبدیل شده و پیوند خود را با تمثیل و نماد مستحکم می نماید. گذر نقش گل و پرنده ازمعانی اسطوره ای به فضاهای مثالی و استفاده نمادشناسانه از این فرم ها ، بن مایه نقش گل و مرغ در مکتب صفویه و قاجار را شکل می دهد. این نقوش از گستره نقش پردازی ظروف و جامه ها که جنبه کاربردی داشتند به قلمرو کتاب ها کشیده شدند و به دنبال آن افزایش ظرافت و نازک اندیشی و خیال و خیال انگیزی به طرح ها افزوده شد. این تغییر نگرش که با تغییر دیدگاههای دینی و مذهبی رابطه مستقیم دارد در ادامه به صورت کامل مورد بررسی قرار خواهد گرفت و ریشه های تصویری نقاشی گل و مرغ، مورد تحقیق و بررسی بیشتر قرار خواهد گرفت.

امپراتوری گورکانی یکی از بزرگترین امپراتوری های مسلمان و حتی جهان شمرده می شود. بابرشاه مؤسس این سلسله بر هندوستان مسلط گردید و حکومتی را به وجود آورد که در برهه ای از تاریخ سراسر شبه قاره ی هند را پوشش داد. آنها بیش از سه قرن فرمانروایی کردند. اوج عظمت این امپراتوری مربوط به شش سلطان نخستین آن، یعنی بابرشاه، همایون شاه، اکبرشاه، جهانگیرشاه، شاه جهان و اورنگ زیب است که روی هم 186 سال سلطنت کردند. رابطه ی گورکانیان با پادشاهان ایرانی خصوصا شاه تهماسب و شاه عباس بسیار مطلوب، دوستانه و برادرانه بود و این امر زمینه ی تبادل سیاسی - فرهنگی ، خصوصا توسعه و رونق فرهنگ ایرانی را در هند فراهم آورد. پادشاهان مغولی هند به فارسی سخن می گفتند و زبان فارسی نیز زبان رسمی دربار آنان بود. در این دوره زمینه ی مهاجرت دانشمندان و نخبگان ایرانی به هند فراهم گردید و آنها با حضور گسترده ی خود در دستگاه امپراتوری گورکانی،به کمک سلاطین فرهنگ دوست بابری زمینه ی ترقی و توسعه ی فرهنگ ایرانی بخصوص موسیقی را فراهم آوردند. گروهی از موسیقی دانان عصر صفوی ایران را ترک و به هندوستان مهاجرت نمودند یکی از وقایعی که زمینه ی مهاجرت موسیقی دانان را به هند فراهم نمود پناهنده شدن همایون شاه به ایران بود، اوج مهاجرت موسیقی دانان به هند در زمان حکومت شاه تهماسب بود.

در این تحقیق سعي شده تا بر اساس اسناد به دست آمده از دوره تيموري خاندان محلی مراکانی معرفی شود . ناشناخته بودن این خاندان در منابع دوره تیموری و وجود چند سند در ارتباط با خاندان مراكاني، علت اصلی نگارش بود . اين اسناد كه در موزه توپ قاپی ترکیه نگاهداری می شود، دسترسی به آنها از طریق نگارندگان و سایت اینترنتی www.asnad.org فراهم گردیده است. به منابع دوره تیموری، لغت نامه دهخدا و تالیفات در زمینه تیموریان مراجعه شد تا حد امكان بتوان زمينه پيدايش خاندان مراکانی، نحوه شكل گيري ارتباط با دولت تيموري ، كسب امتيازت مالي، انجام تعهدات نسبت به دولت و زمينه هاي افول آنها بررسي شود. هر چند كه ابهاماتي راجع به اين خاندان همچنان باقي مانده و اميد است با يافتن اسناد ديگري اين موضوع روشن تر شود. شايد بتوان گفت در آذربايجان دوره تيموري شرايط لازم براي ايجاد و تداوم يك خاندان محلي بستگي به تعداد مردان كارآمد (برادران و فرزندان )، ملك و املاك و اعتبار مذهبي و اجتماعي يكي يا چند تن از افراد خانواده در بين مردم داشت و همواره فرد مسن تر و متمول تر در راس خاندان قرار مي گرفت. زيركي و كارداني از ويژگيهاي مهم اين خاندانها بود و شيخ درسون با داشتن مجموعه اي از توانمندیها توانست هسته اوليه خاندان مراكاني را بنا نهاده و با نزديك كردن خود به تيموريان خاندان خود را قوام بخشد. او موفق شد تا حدودي به اين خواسته خود برسد اما اوضاع بر وفق ميل آنها نگذشت.