پیش¬نویس این مقاله در سال 2008 نوشته شد، با این هدف که پیوستگی فرهنگی بین ایران و جهان عرب مورد بحث قرار گیرد. بر اساس پژوهش های هاینس گابه که این مقاله به او تقدیم شده، می بایست قبل از هر چیز سوریه (سرزمین های شام) در مرکز توجه قرار گیرد. از یک سو باید نشان داده شود که چقدر این مناطق [ایران و جهان عرب] به هم وابسته بوده¬اند. ایران و سرزمین¬های عربی شرقی در فرهنگ مادی خود، قرن¬ها از یکدیگر چندان جدا نبوده¬اند: پیشرفت¬هایی موازی وجود داشته که ما به درستی نمی¬دانیم دلیل آن ناشی از تجارت¬است یا ناشی از مهاجرت استادکاران. در هر صورت ارتباط ایشان بسیار تنگاتنگ بوده و مرزهای زبانی در مقایسه با امروز نقش بسیار اندکی داشته است. به هرحال از زمان نوشتن این مقاله تا به امروز، پژوهش درباره فرهنگ مادی (ملموس) مثلاً در مورد سفال¬ها، بسیار گسترده شده و پیش رفته است. در دیگر سو برای من مهم بود که این توضیح شتاب¬زده را، آن¬چنان که برخی نویسندگان مدعی شده اند، نقد کنم که گنبدخانه مسجد بزرگ اصفهان از روی گنبدخانه مسجد جامع دمشق ساخته شده¬است. در این میان من درباره موضوع گنبدخانه مسجدهای ایرانی در دوره سلجوقی تعدادی مقاله منتشر کردم که در آن¬باره هنوز مواردی برای گفتن باقی¬است. در زمینه¬ای بزرگتر باید به این نکته توجه کرد که فکر گنبدخانه جلوی محراب از زمانی بسیار قدیم تر از آنکه نظام الملک دستور ساختن گنبدخانه مسجد جامع اصفهان را بدهد، شناخته شده¬بود. کافی است مسجد قیروان و قرناطه مشاهده شود. حتی اگر موتیف معمارانه از قبل وجود داشته، گنبدخانه شکوه مند مسجدهای ایرانی، به شکلی بدیع خلاقانه است. این ویژگی معمارانه آنها، نه در مسجدهای عربی وجود داشت و نه در چهارطاقی های ساسانی.

گل¬مهرها، یا اثر مهرها آثاری معمولاً از جنس گِل یا قیر طبیعی هستند که روی آن¬ها اثر مهر یا مهرهایی به نشانة مالکیت یا شهادت بر محتوای آن¬چه که این اثرمهرها بدان منضم بودند، فشرده می¬شد. گل¬مهرها یا اثرمهرهای گلی در بین¬النهرین باستان مورد استفاده بودند، اما استفاده عمومی از آن¬ها به¬طور خاص پس از پایان رواج خط میخی رونق گرفت. سابقه نخستین گل¬مهرها در تاریخ ایران به دورة سلوکی می¬رسد؛ این نمونه¬ها به شکل یک حلقة پهن گلی در اطراف سند قرار می¬گرفتند و سپس مهرها روی این حلقه¬ که معمولاً رشته¬های نخی نیز از آن عبور داده شده بود فشرده می¬شدند.

یهودیان پارسی از قدیمی¬ترین ساکنان سرزمین ایران هستند. خاستگاه پراکندگی یهودیان در ایران، ارتباط تنگاتنگی با وقایع مختلف در تاریخ یهود باستان دارد. با توجّه به مدارک مکتوب اولیه¬ در مورد اسکان یهودیان در ایران، شلمنصر پادشاه آشور، سامریه را تصرف کرد و یهودیان را به آشور برد و آنها را در خالح و خابور یعنی بر روی رودخانه گزن و در شهرهای ماد ساکن کرد. این تبعید در سال 722 پیش از میلاد صورت گرفت. برخی تبعیدهای محدودتر نیز حدود 35 سال پس از سقوط سامریه آغاز شد. شمار زیادی از یهودیان در کوه¬های زاگرس شمالی، عمدتاً در منطقه¬ای که ما آن را با نام کردستان می¬شناسیم، مستقر شدند. کرمانشاه یکی از شهرهای مهم منطقۀ کردستان است که میزبان یهودیان به‌عنوان یکی از اقلیت¬های مهم دینی بوده است. به گفته مقدسی، تعداد یهودیان نسبت به مسیحیان در این شهر بیشتر بود. نخستین اشاره به کرمانشاه به عنوان محل سکونت یهودیان، در گزارش ناتانها باولی در قرن دهم میلادی دیده می¬شود. پس از آن، تا اوایل قرن 18میلادی/12هجری قمری دربارۀ حضور یهودیان در این شهر سکوت اختیار شده‌ است. وقایع¬نگار ارمنی آراکل تبریزی، حضور جوامع مختلف یهودی ایران را در قرن 17 میلادی/یازده هجری قمری ثبت کرده ‌است، اگرچه همچنان به جامعه یهودی در کرمانشاه هیچ اشاره¬ای نشده¬است. نکتۀ جالب توجه این است که در دیگر آثار اواسط قرن 17 میلاد، مانند تاریخچه بابائی بن لطف، نیز اشاره¬ای به حضور این جوامع نشده است، اگر چه بدون شک یهودیان در دوره صفویه ( 1501 -1722 م/907-1135ق) در این شهر زندگی می¬کرده‌اند .اگر در اسناد عثمانی دهه 1720 میلادی/1130 هجری قمری، حضور 53 خانوار یهودی در کرمانشاه ثبت نشده بود، می¬توانستیم بپذیریم که هیچ یهودی در این شهر زندگی نمی¬کرده است.

تاریخ پر رمز و راز شهر باستانی ری هنوز برای پژوهشگران ناشناخته است و آنچه در طول دهه¬های اخیر به یاری باستان شناسان بر ما معلوم شده، تنها در حوزه چشمه علی و کوه بی بی شهربانو است. این درحالی¬است که توسعه افسار گسیخته دهه¬های اخیر به نابودی بناها و محوطه¬ها و اسناد و شواهد باستانشناختی آن¬ها انجامیده است. در این پژوهش ابتدا به دیواره باستانی شهر و سپس به چند اثر معماری مشخص و آثار یافت شده در آن¬ها پرداخته شده و سپس با مقایسه تطبیقی بین این آثار و دیگر آثار مشابه، فرضیاتی در مورد تاریخ¬گذاری آن¬ها مطرح گشته¬است. اهمیت اساسی این مقاله یکی در فرضیاتی¬است که نویسنده بر اساس شواهد به¬دست آمده در ری مطرح کرده که با مقایسه آنها با دست آوردهای دهه¬های جدید می¬تواند بسیار جالب توجه باشد. اهمیت دیگری که این مقاله دارد در آن است که این مطالب، چند دهه قبل و زمانی که هنوز آثار باستانی ری به شکلی گسترده تخریب نشده بود، نوشته شده و توصیف آثار و تصاویر آن می¬تواند به عنوان یک سند به کار گرفته شود.

این مقاله از دریچه¬ی شیوه¬های اعطای هدیه در اوایل قرن نوزدهم میلادی/ اوایل قرن سیزدهم هجری ایران، نحوه¬ی کشورداری، حكم¬رانی و روابط حاشیه با مركز در اوایل حکومت قاجار (1785-1834م/1199-1250ه.ق) مورد بررسی قرار می¬دهد. در ابتدا از سابقه¬ی طولانی هدایا در تاریخ اداری و سیاسی ایران، جهان فارسی زبان و اوراسیای گسترده و پیش از شکل¬گیری ویژگی¬های خاصش در ایران، سخن گفته می¬شود. پیشكشی، مراسم اعطای هدایا، نقش مهمی در فرهنگ و اقتصاد سیاسی ایران عصر قاجار داشت و بخشی از فرایند اداره¬ی حکومت قاجار، به¬عنوان تداوم نظام¬های اداری سلسله¬های سلطنتی پیشین ایران بود. با این وجود، پیشکشی در اعمال قدرت حاکمان قاجار در ایالت¬ها و جلب وفاداری بزرگان ایالتی چالش‌هایی را به همراه داشت. دولت¬مردان قاجار هدایا و رشوه را، دست‌کم، در سطح گفت¬مانی، به صورت‌های مختلف می‌دیدند که اولی به¬وضوح به عنوان یک عمل قابل‌قبول شناخته می‌شد. هدایا و نشان¬های افتخار، مانند خلعتکه به اشخاص اعطا می¬شد، بخشی از استراتژی حاکمان قاجار، برای معرفی خودشان به عنوان حاکمان عادل و مشروع، بود. دراین پژوهش تأثیر هدایا در سیاست خارجی و تسهیل در روابط ایرانیان و فرستادگان خارجی، هم¬چنین، این موضوع که یک هدیه ناکافی می¬توانست باعث رنجش شود، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تاریخ مردم، بیان احوالات گوناگون زندگی روزمره¬ی توده¬ها و اقشار مختلف جامعه¬ی بشری¬است. مسائل و تحوّلات جاری زندگی مردم ایران در سده¬های نخستین و میانه¬ی اسلامی در متون تاریخ¬نگاری رسمی، که عمدتاً با رویکرد سنّتی و بر مبنای تحوّلات سیاسی و دربار به نگارش درآمده¬اند، بازتاب نیافته¬است امّا با کاربست شیوه¬های ویژه می¬توان از گزارش¬های سیاسی متون تاریخ¬نگاری به وضعیّت معیشت مردم پی برد. بازسازی تاریخ مردم ایران در سده¬های نخستین و میانه¬ی با استفاده از منابع غیرتاریخ¬نگارانه هم¬چون متون فقهی و ادبی نیز امکان¬پذیر است. تاریخ مردم ایران در زمینه¬ی روش می¬تواند مستقل عمل نماید و به داده¬های تاریخی، که بر اساس شیوه¬های خاص خود استخراج کرده، تکیه کند. روش مزبور این امکان را به موّرخ تاریخ مردم می¬دهد، که از به کارگیری نظریه¬های ایدئولوژیک مکاتب فلسفی تاریخ مانند مارکسیسم فاصله بگیرد. نوشتار حاضر با روی¬کرد روش¬شناسانه می¬کوشد تا ره¬یافتی نو در زمینه تدوین تاریخ مردم ایران در اعصاری ،که منابع مرتبط با این موضوع ظاهرا نایاب¬است، ارائه دهد. تدوین تاریخ مردم در ایران نه پیشینه¬ی کهن و نه نمونه¬های فراوان دارد. شاخص¬ترین اثر در این زمینه کتاب تاریخ مردم ایران عبدالحسین زرین¬کوب است که بر زندگی روزمره¬ی مردم و دغدغه¬های آنان متمرکز نشده و سیر تحوّلات آنان را در ذیل تاریخ سیاسی بررسی کرده¬است. پیشینه¬ی تاریخ¬نگاری مردم در غرب بسیار غنی¬تر از ایران¬است و نمونه¬های متعدد و موفق آن می¬تواند الگویی برای روش تدوین تاریخ مردم ایران در سده¬های نخستین و میانه¬ی اسلامی باشد.

نام شیخ بهایی، عنوانی است برای پرآوازه کردن تمدن اسلامی – شیعی صفوی که شاه‌عباس کبیر طلایه‌دار آن و شیخ، معمار افسانه‌ای‌اش بوده است. بررسی مستندات تاریخی و منابع دوره صفوی و نیز آثار برجای‌مانده از شیخ بهایی، روشن می‌سازد که برخلاف تصورات رایج در میان عامه مردم، نه‌تنها نامی از شیخ به‌عنوان معمار وجود ندارد، بلکه در شهرت وی به‌عنوان عالم ذی‌فنون و جامع‌الاطراف نیز جای بسی شک و تردید است. تعارض میان مستندات تاریخی و نگرش عامیانه در مورد شیخ بهایی به طرح این پرسش می‌انجامد که چه عواملی باعث شهرت شیخ در همه علوم و فنون شد و از او شخصیتی دارای وحدت علوم ساخته است؟ این‌گونه به نظر می‌رسد که توالی شهرت شیخ بهایی در پی سخن سخنوران بر منابر و نه از منابع مکتوب و به حکم نقل مدام، برای برجسته کردن تمدن اسلامی – شیعی، در طول زمان استمرار یافته است.

تاکنون نگاه چندان خوش¬بینانه¬ای به آن¬چه که سیاهه¬ی کتسیاس درباره‌ی فرمان¬روایان آشور و ماد آورده، در میان باستان‌شناسان دوره‌ی تاریخی و تاریخ‌پژوهان دانشگاهی دیده نشده¬است. به¬طوری که گاه این گزارش‌ها را به کل افسانه و گزافه‌گویی نویسنده یا راویان می‌دانند. مقاله پیش‌رو، از راه تحلیل اطلاعات آماری و گزارش‌های درون متون، به این نکته می‌پردازد که آیا می‌توان میان نتایج محاسبات این داده¬های خام و بوده‌های میدانی برآمده از کاوش‌های باستان‌شناسی مدرن، یک تطبیق دقیق به دست آورد و یا خیر؟ در این نوشته، کوشیده¬شد تا به هویت‌شناسی تاریخی این چهره‌های ناشناخته پرداخته و سپس یک گا¬هنگاری علمی برای¬شان یافته ¬شود.

پیوند میان شکار و شکارگری و زندگی انسان نخستین با انعکاس تصاویر حیوانات بر دیوار غارها، برا¬یمان آشکار می¬گردد و ابزارهای ابتدایی شکار که توسط باستان¬شناسان یافت شده¬اند براین مهم صحّه می گذارند. پیوندی که براساس نیاز انسان اولیه برای تهیه غذا با حیوانات برقرارشده بود با سکنی گزینی انسان و اهلی نمودن حیوانات و پرورش آن¬ها، کم¬کم، تغییر نمود و اتکای انسان به شکار و شکارگری کاهش پیدا کرد و شکار به عنوان تفریح و سرگرمی توسط پادشاهان صورت می¬گرفت. تصاویر شکارگاه¬ها، ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺓ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﺁﺛﺎﺭ ﻫﻨﺮﻱ و ﺑه¬ﻭﻳﮋﻩ ﻇﺮﻭﻑ ﺯﺭﻳﻦ ﻭ ﺳﻴﻤﻴﻦ این دوره نقش ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ و معانی ﻧﻤﺎﺩین ﻭ ﺭﻣﺰﻱ زیادی را با خود حمل می¬کنند. نقش شکارگاه در دوره¬های متمادی در هنر ایران تکرار می¬گردد و براساس نیاز، معانی متفاوتی را با خود حمل می¬کند تا این که در دوره صفویه با نگاهی متفاوت نسبت به دوره ساسانی، نقش شکارگاه در قالی مورد استفاده قرار می¬گیرد. از معروف¬ترین قالی ¬های شکارگاه در دوره صفویه، قالی شکارگاهی است که در موزه شهر وین نگهداری می¬شود. این قالی صحنه¬های شکارحیوانات مختلف را با حالتی تغزلی به نمایش گذاشته¬است. سوال اصلی این پژوهش یافتن تفاوت¬های عمده مفاهیم شکار در دوره ساسانی و دوره صفوی است که علی¬رغم مطالعات گسترده در مورد هنر دوره ساسانی و صفوی، تحقیق ویژه¬ای دراین باب صورت نگرفته است. این پژوهش سعی دارد به صورت تطبیقی به این موضوع بپردازد و با بررسی تعدادی ازآثار دوره ساسانی و مقایسه آنها با قالی شکارگاه دوره صفویه، این خلاء مطالعاتی را پر کند. این مقاله با رویکرد تاریخی و با روش توصیفی - تحلیلی انجام ¬شده و در جمع¬آوری مطالب از روش کتابخانه¬ای استفاده شده است.