شرایط اقتصادی ایران در دهه 1310 شمسی/ 1930میلادی شباهت بسیاری با وضعیت امروز دارد. در آن هنگام نیز دولت با بحران ارز مواجه شد. مدیران اقتصادی به راه‌های مختلفی اندیشیدند. سرانجام تصویب و اجرای «قانون انحصار تجارت خارجی» مانع هدر رفت ارز و مواجهه کشور با بی‌پولی شد. دولت واردات را به‌شدت کنترل کرد و جلوی ورود کالاهای لوکس به کشور را گرفت. در این مقاله مروری می‌کنیم بر آنچه اتفاق افتاد. دو قانونی را بررسی می‌کنیم که دولت در واکنش بدان اتفاقات تصویب و اجرا کرد. همچنین تأثیر این فرایند را مطالعه می‌کنیم. گفتنی است که این مقاله برگرفته از کتاب بنده با نام «فرازوفرود صنعت نساجی در اصفهان» است.

وجود نا امنی های اجتماعی و اقتصادی، بی ثباتی و متزلزل بودن شرایط حقوقی و بی قانونی، در دوره قاجار نارضایتی مردم را فراهم آورد. به دنبال آن گسترش روابط ایران و اروپا در قرن 13ه.ق و شکست ایران در جنگ با روسیه، باعث ایجاد تحولات وسیع در ساختار اقتصادی و فرهنگی و پیدایش اندیشه های اصطلاح طلبانه در این عصر گردید. تداوم جریان اصلاحات در دوره های بعد، مقدمات لازم را در راستای ظهور موسسات تمدنی و پدیده های فکری نو، همانند انتشار روزنامه های دولتی و غیر دولتی برون مرزی، احداث مدارس و ترجمه و تالیف کتابهای جدید را در دوره ناصری و مظفری به دنبال داشت. این تحولات باعث ایجاد تفکرات نو گرایانه و ظهور اقشار جدید، روشنفکر و نوگرا گردید، که تمام سعی و تلاش آنها ایجاد تغییر در ساختار سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و تلفیق این ساختار با تفکر سنتی جامعه ایران بود. تداوم این روش؛ استقرار مشروطه را در ایران به دنبال داشت. بنابراین نهضت مشروطه به عنوان نقطه عطفی در مبارزات مردم ایران به شمار می رود و جامعه ایرانی، رستاخیز بزرگی را در راه ایجاد و بسط قانون، عدالت و برابری اجتماعی آغاز کرد. در این تحقیق سعی شده به روش توصیفی - تحلیلی به بررسی کلی عوامل داخلی و خارجی ایجاد کننده جنبش مشروطه از دیدگاه تاریخی پرداخته شود و چرایی و چگونگی این جنبش مورد مطالعه قرار گیرد.

مشروطه یکی از نقاط عطف و حساس دوران معاصر تاریخ ایران می باشد. در این دوره علما به مثابه نخبگان جامعه قاجار نقش مهم و تاثیر گذاری بر روند تحولات داشتند. یکی از علمای بنام و مشروطه خواه علامه ملاعبدالله مازندرانی می باشد که دوران ابتدایی تحصیل را در مازندران گذراند و برای ادامه تحصیل حوزوی عازم عتبات عالیات شد. بعد از فوت آخوند خراسانی زعیم مشروطه طلبان در عراق گردید. تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی – تحلیلی و با طرح این سوال که مشروطیت و مجلس شورای ملی چه جایگاهی در منظومه فکری ملاعبدالله مازندرانی دارد، به بررسی آن می پردازد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مازندرانی دلایل عقلی و نقلی در دفاع از مشروطه ارائه داده است و هم چنین مشروطه را دفاع از حریت انسان در برابر استبداد، محدود کردن قدرت بی اختیار حاکمه و مقوم آن را مجلس شورای اسلامی با نظارت مجتهدین آگاه بر روند تصویب قوانین می دانست.

همان گونه که انقلاب مشروطه در نتیجه به هم پیوستن عوامل عدیده از مناسبات داخلی و خارجی بود در عدم موفقیت آن هم این عوامل دست داشت. دخالت روسیه، به توپ بستن مجلس ملی ایران را به همراه داشت. با وجود پیروزی مجدد مشروطه خواهان در پی رقابت مدعیان تاج و تخت و قرار گرفتن خان‌ها و ملاکین بزرگ در رأس انقلاب مشروطه و دخالت‌های روسیه و انگلیس ثبات و امنیت از ایران رخت بربست. با وقوع جنگ جهانی اول، ایران در آخرین سال‌های قرن سیزدهم هجری در آستانه تجزیه و فروپاشی قرار گرفت. روشنفکران که یکی از عوامل پیروزی انقلاب مشروطه بودند پس از قرار گرفتن کشور در چنین شرایطی به حکومت رضاخان که در پی کودتای سال 1299 به قدرت رسیده بود تن داده تا شرایط حداقلی انقلاب مشروطه که حفظ استقلال و یکپارچگی ایران بود برقرار بماند. روشنفکران با انجام کارهای تبلیغی در مطبوعات، سخنرانی و مجلس شورای ملی، ضعف و انحطاط قاجار و لزوم برخورداری کشور از یک قدرت متمرکز را بیان و در بوجود آمدن آن همراهی و همفکری کردند. موضوع این مقاله در خصوص نقش روشنفکران در مطبوعات و انجمن‌های پس از انقلاب مشروطه و تبلیغ روی کار آمدن رضاخان پس از کودتای اسفند 1299 است. این پژوهش، با تکیه بر روش کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی ـ تحلیلی به گردآوری مطالب پراکنده در مورد موضوع پرداخته است.

بسیاری از عوامل در دورة صفویه بر سلامت و بهداشت جامعه تأثیرگذار بودند. یکی از آن‌ها وضعیت آب‌وهوایی بود. آب‌وهوای گرم و خشک در برخی از شهرها مانند اصفهان و شیراز مانع شکل‌گیری و تکثیر میکروب‌ها می‌شد. اما در برخی از شهرها مانند شهرهای ساحلی و سایر شهرهایی که آب‌و هوای گرم و مرطوب داشتند مانند شهرهای بندری خلیج‌فارس و مازندران، شرایط مناسب‌تری برای تکثیر میکروب و گسترش بیماری وجود داشت. از عوامل دیگر بیماری‌زا در این دوره می‌توان به حمام‌ها اشاره کرد؛ گر چه آنها برای بهداشت شهری تأسیس‌شده بودند اما به دلیل ساختار خزینه‌ای، عامل بسیاری از بیماری‌های پوستی بودند. از دیگر موارد بیماری زا می توان به حشرات موذی، مواد مخدر و ازدواج فامیلی اشاره کرد. در این دوره به دلیل رعایت نشدن بهداشت شهرها، بیماری های متعددی به وجود آمد. به عنوان مثال، چاه فاضلاب ها در کوچه جاری بود و مدیریتی بر آنها نبود. بوی تعفن شهر را فرا می گرفت و یا لاشه حیوانات در وسط کوچه ها رها می شد و وضع اسفناکی را در شهر ها ایجاد می کرد و باعث ایجاد حشرات موذی و بیماری زا می شدند.

در پی تأسیس حکومت صفوی، تغییرات ژرف و بنیادینی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و به‌ویژه در زمینه مذهب پدید آمد. سرزمین عتبات بدلیل وجود مقابر امامان شیعه و موقعیت استراتژیک سیاسی که داشت برای شاهان صفوی مهم و اساسی بود. ضمن اینکه این سرزمین به لحاظ پیشینۀ تاریخی و فرهنگی، همواره در طول تاریخ بستر مناسبی برای پرورش و رشد استعداد و نبوغ مشاهیر اسلامی و از آن میان مشاهیر شیعی بوده است. در مقاله حاضر گرایش به تدفین در عتبات عالیات در نزد ایرانیان عصر صفوی مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش داده‌های به‌دست آمده بر پایۀ روش تحقیق تاریخی مورد تبیین و تحلیل قرار گرفته‌اند. اینکه چه افرادی، با چه جایگاه اجتماعی و سیاسی در برخی شهرهای مقدس عتبات مدفون شده اند؛ موضوع پرسش‌های مطرح شده در این مقاله هستند. در این پژوهش سعی شده است؛ به اهمیت اماکن مقدس شیعیان و نقش آنها در روابط بین صفویه و عثمانی پرداخته شود. همچنین اشخاص مدفون شده، جایگاه اجتماعی و سیاسی آنان و نیز مکان‌های اصلی تدفین این افراد در سرزمین عتبات مورد بررسی قرار گیرد.

جایگاه رشت در مطالعات هنر اسلامی تاکنون به خوبی شناخته نشده است. مساجد رشت در قدیم، دارای شاخصه های هنری در زمینه ی معماری، عناصر و تزئینات وابسته بوده است که متأسفانه بارش پیوسته باران و رطوبت شدید هوا موجب دوام نداشتن بسیاری از آنها گردید. از نظر قِدمت نیز اکثر بناهای مساجد متعلق به دوره قاجاریه هستند و تنها معدودی از مساجد رشت به قبل از این دوره تعلق دارند. در اینجا ضمن معرفی پنج مسجد قدیمی و معتبر شهر رشت، به ترتیب قِدمت، به تاریخچه، توصیف عناصر معماری اسلامی و وضعیت حال حاضر مساجد ذکر شده پرداخته می شود. این پژوهش به شیوه توصیفی– کتابخانه ای سعی دارد تا ضمن بیان تاریخچه مساجد از دوره تیموری تا اوایل دوره قاجاریه شهر رشت، برخی از عناصر معماری اسلامی همچون محراب، فیلپا (ستون های قطور زیر بام)، گچبُری و گلدسته را بررسی نماید. البته در تکمیل این پژوهش از تحقیق میدانی و اطلاعات شخصی نیز استفاده گردیده است.